Definitie van een meteorenzwerm
De meeste meteoren kunnen op elk moment en in elke richting voorkomen. Ze behoren tot de groep van de sporadische meteoren. Hun oorsprong is meestal gerelateerd aan planetoïden. Ze vormen het grootste deel van de meteoren die in de atmosfeer van de aarde vallen.
Er is echter een tweede populatie meteoren die in verband wordt gebracht met stof dat vrijkomt langs de baan van een komeet. Wanneer een komeet de zon nadert, warmt hij op en laat hij stofkorrels vrij langs zijn baan. Als de aarde de baan van deze komeet kruist, passeert ze elk jaar op hetzelfde moment een wolk van stofdeeltjes die een meteorenregen veroorzaakt.
Door een geometrisch effect lijken alle meteoren die bij een meteorenregen horen, afkomstig te zijn van één punt aan de hemel: de radiant. Elke meteorenregen is vernoemd naar het sterrenbeeld waar dit punt bij hoort. De radiant van de Perseïden bevindt zich bijvoorbeeld in het sterrenbeeld Perseus.
Hier bespreken we de drie meest actieve meteorenzwermen:
Perseïden (in augustus)
De Perseïden is de bekendste meteorenzwerm, omdat hij in de zomer zichtbaar is op het noordelijk halfrond, en een breed maximum heeft (je kunt ook veel Perseïden waarnemen in de nachten voor de piek op 12 augustus). Het ZHR-profiel (aantal meteoren dat een waarnemer onder ideale omstandigheden in het hoogste deel van de hemel zou zien) kent wel een steile(re) afname na het maximum.
De meteoren worden de Perseïden genoemd omdat het punt van waaruit ze lijken te hagelen (radiant) in het sterrenbeeld Perseus ligt. Het beste moment om deze meteoren in België te observeren is in de ochtend, wanneer de radiant zich hoog aan de hemel bevindt.
De Perseïden worden al minstens 2000 jaar waargenomen. De eerste informatie hierover kwam uit het Verre Oosten. In 1864-1866, na de passage van komeet Swift-Tuttle in 1862, ontdekte de Italiaanse astronoom Giovanni Virginio Schiaparelli het verband tussen meteorenregens en kometen.
- Periode: 17 juli – 24 augustus
- Maximum: 12 augustus
- Maximale ZHR: 100
- Populatie-index: 2,2
- Snelheid: 60 km/s
- Herkomst-object: 109P/Swift-Tuttle
Geminiden (in december)
De Geminiden is een ‘productieve’ meteorenzwerm die wordt veroorzaakt door het object 3200 Phaethon, dat waarschijnlijk een planetoïde is van hetzelfde type als 2 Pallas. Dit zou de Geminiden, samen met de Quadrantiden, tot de enige grote meteorenregens maken die niet afkomstig zijn van een komeet.
De meteoren van deze zwerm zijn veel langzamer (35 km/s) dan de meeste andere meteorenzwermen. Ze zijn te zien in december en pieken meestal rond 7-17 december, met de hoogste intensiteit in de ochtend van 13 december.
De meteoren in deze zwerm lijken afkomstig van de radiant in het sterrenbeeld Tweelingen (Gemini) (vandaar de naam). Ze kunnen echter bijna overal aan de nachtelijke hemel verschijnen en hebben vaak een gelige tint.
- Periode: 7–17 december
- Maximum: 13 december
- Maximale ZHR: 120
- Populatie-index: 2,6
- Snelheid: 35 km/s
- Herkomst-object: 3200 Phaethon
Quadrantiden (of Boötiden) (in januari)
Op 3 en 4 januari kun je de meteorenzwerm Quadrantiden (of Boötiden) observeren. Het ZHR-profiel van deze zwerm kan net zo hoog zijn als die van twee andere actieve meteorenzwermen, de Perseïden in augustus en de Geminiden in december. Toch worden Quadrantiden-meteoren niet zo vaak gezien als de andere, omdat de piekintensiteit buitengewoon scherp is en slechts een paar uur duurt.
In België (~51° N) is zijn radiant (het punt van waaruit ze lijken te komen) in het sterrenbeeld Boötes circumpolair (d.w.z. gaat nooit onder de horizon).
De naam komt van Quadrans Muralis, een voormalig sterrenbeeld dat nu deel uitmaakt van Boötes.
- Begin januari 1825 berichtte Antonio Brucalassi in Italië dat "de atmosfeer werd doorkruist door een groot aantal lichtgevende lichamen die bekend staan onder de naam vallende sterren."
- In 1839 deden Adolphe Quetelet, de eerste directeur van de Brusselse Sterrenwacht (nu de Koninklijke Sterrenwacht van België), en Edward C. Herrick in Connecticut onafhankelijk van elkaar de suggestie dat de Quadrantiden een jaarlijkse meteorenzwerm zijn.
De Quadrantiden meteorenzwerm is onlangs gekoppeld aan komeet 96P/Machholz 1 en planetoïde 2003 EH1 (waarschijnlijk een komeet die een paar honderd jaar geleden inactief werd). Wetenschappers denken dat de planetoïde verantwoordelijk is voor de kernactiviteit (duurt ~0,5 dagen), terwijl stof van de komeet de bredere, langdurigere (~4 dagen) achtergrondactiviteit veroorzaakt.
- Periode: 28 december – 12 januari
- Maximum: 3 januari
- Maximale ZHR: 120
- Populatie-index: 2,1
- Snelheid: 41 km/s
- Herkomst-objecten: 96P/Machholz 1 & 2003 EH1