Hoewel het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie een relatief jong instituut is, heeft het een rijke geschiedenis, verstrengeld en verweven met de opkomst van het ruimtetijdperk. In dit artikel vindt u een korte inleiding tot het ontstaan ervan, evenals een archief-videofragment van een uitzending van de BRT (Belgische Radio- en Televisieomroep), en een video die het Instituut vandaag toont.
Het BIRA en het ruimtetijdperk
De geboorte van de aeronomie vindt zijn oorsprong op de avond van 4 oktober 1957, toen op de Sovjet-ambassade in Washington, waar een receptie werd gehouden voor leden van het comité van het Internationaal Geofysisch Jaar (IGY), verrassend nieuws werd aangekondigd: een Sovjet-satelliet was net in een baan om de Aarde gebracht. Het was een enorme verrassing over de hele wereld. Het nieuws van de lancering van Spoetnik-1 kondigde de start van het ruimtetijdperk aan. De secretaris-generaal van dit IGY was niemand minder dan Baron Marcel Nicolet, oprichter en eerste directeur van het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie, dat toen nog niet koninklijk was.
Deze wetenschap, de aeronomie, behoorde in België eerst tot een afdeling van het Koninklijk Meteorologisch Instituut van België (zelf ontsproten uit de Koninklijke Sterrenwacht van België). Op 25 november 1964 publiceerde het Belgisch Staatsblad een koninklijk besluit dat aankondigde dat "de afdeling Aeronomie van het Koninklijk Meteorologisch Instituut zou worden losgemaakt onder de naam Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie".
Het koninklijk oprichtingsdecreet benadrukt dat de belangrijkste missies van het Instituut bestaan uit openbare dienstverlening en onderzoeksopdrachten op het gebied van de ruimte-aeronomie, en dat deze missies kennis vereisen van gegevens die zijn verkregen met behulp van raketten en kunstmatige satellieten, in het kader van de fysica en chemie van de hogere atmosfeer en de ruimte buiten de atmosfeer.
Teneinde deze opdrachten te volbrengen is het instituut verantwoordelijk voor:
- het verkrijgen en archiveren van informatie verkregen via raketten en kunstmatige satellieten;
- het verstrekken van die informatie aan personen en organisaties die geïnteresseerd zijn in ruimtevaartproblematiek, en dus om documentatie op dit gebied samen te stellen;
- het onderzoeken van de toegepaste experimentele methoden, evenals het analyseren en interpreteren van de verworven waarnemingen;
- het uitvoeren van het onderzoek dat nodig is voor de verbetering en toepassing van de berekeningsmethoden;
- het volbrengen van alle bovengenoemde inspanningen met het oog op de uitvoering ervan binnen een nationaal of internationaal kader;
- het ontwerpen en opzetten van de benodigde instrumentatie voor dit doel;
Het BIRA vandaag
Vandaag heeft het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie (BIRA) zijn onderzoeksveld uitgebreid en bestudeert het ook de atmosferen van andere hemellichamen in het zonnestelsel (dus niet enkel van de Aarde, maar ook van andere planeten zoals Venus, Mars, Jupiter en zelfs kometen) en de impact van de Zon, de natuur en de Mens op de atmosferische veranderingen. Het is het enige kenniscentrum in België dat over de nodige vaardigheden beschikt om alle elementen van een ruimtemissie te ontwikkelen, om een volledige studie van een aeronomisch probleem uit te voeren: de formulering van onderzoeksdoelstellingen, het ontwerp van het instrument en de daaruit voortvloeiende ruimtemissie, de afleiding van satellietgegevens, de validatie en de geofysische exploitatie van deze gegevens, met inbegrip van de modellering en de ontwikkeling van diensten. Al onze activiteiten hebben een gemeenschappelijk doel: het uitbreiden van onze kennis van de atmosferen van hemellichamen. Een betere kennis is essentieel om burgers en besluitvormers beter te informeren en om antwoorden te vinden op maatschappelijke uitdagingen met betrekking tot onze natuurlijke leefomgeving.
Het BIRA genereert hoogwaardige wetenschappelijke diensten en producten die voldoen aan de behoeften van de gebruikersgemeenschap in al haar onderzoeksgebieden. Diensten zoals waarschuwingen voor vulkanische emissies, analyses en voorspellingen van de globale luchtkwaliteit, het monitoren van de hoeveelheid ozon in de stratosfeer, voorspellingen van de UV-index van de zon, voorspellingen van geaccumuleerde stralingsdosissen, ruimteweerdiensten etc. zijn slechts enkele voorbeelden. Daarnaast verlenen BIRA-wetenschappers ook onderwijsdiensten aan middelbare scholen en universiteiten, en zijn ze betrokken bij de sensibilisering van de burgers.
Introductievideo BIRA: WETENSCHAP TUSSEN HEMEL EN AARDE
Tentoonstelling "Geboorte" van het Federaal Wetenschapsbeleid
Dit artikel werd geproduceerd in het kader van de virtuele editie van de tentoonstelling Wetenschap en Cultuur in het Koninklijk Paleis "Geboorte" van het Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO).