Jaarlijkse afname van ozon
Sinds begin van de jaren 1980 werd het ozongat steeds dieper en bestreek het een hoe langer hoe grotere oppervlakte.
Het fenomeen doet zich jaarlijks voor boven de zuidpoolgebieden (Antarctica), waarbij de hoeveelheid ozon in de atmosfeer drastisch afneemt tussen september en eind november.
Ozonvernietiging leidt tot ozongat (aantasting ozonlaag)
Het is wetenschappelijk aangetoond dat de lozing van gebromeerde en gechloreerde koolwaterstoffen (CFKs) actieve broom-en chloorcomponenten in de stratosfeer brengen die ozon vernietigen. Deze vernietigingsreacties zijn des te sneller naarmate de lokale temperatuur daalt, o.a., door de vorming van zogenaamde polaire stratosferische wolken, die reactieve halogenen creëert.
De aanwezigheid van de zogenaamde polaire vortex, een bijzonder circulatiepatroon in de stratosfeer boven de zuidpool in de lokale winter dat dit gebied isoleert van zijn omgeving, versterkt het fenomeen van het ozongat: de lokale stratosfeer kan beschouwd worden als een goed afgesloten reactievat waarbinnen de ozonvernietiging zeer efficiënt wordt.
Het ozongat is bijzonder sterk boven Antarctica, en is in veel mindere mate waargenomen boven de Noordpool. Redenen hiervoor zijn:
- minder strenge temperaturen
- minder intense vortex
De ozonlaag is een bescherming tegen schadelijke straling
De gevaren van ozonvermindering in de stratosfeer zijn alom bekend: de stratosferische ozonlaag beschermt de biosfeer tegen de schadelijke ultraviolette straling van de Zon, die volgende problemen kunnen veroorzaken:
- huidkanker
- oogcataract
- schade aan planten en marien leven
Internationale overeenkomsten over stoffen die ozon vernietigen, zoals het Montreal Protocol, hebben als doel om CFK's geleidelijk aan te verbannen.
Dankzij het Montreal Protocol, dat de uitstoot van de meest schadelijke gassen verbiedt, heeft de wereld kunnen voorkomen dat de ozonlaag bijna verdween.
Volgens atmosferische voorspellingsmodellen zal het nog minstens vijftig jaar duren voordat de ozonlaag weer normaal is. In de tussentijd blijft het gat in de ozonlaag boven Antarctica bestaan, met grote schommelingen van jaar tot jaar: de maximale omvang brak zelfs een record in 2023.
Onderzoekers monitoren de ozonlaag
De combinatie van metingen van satellietinstrumenten en numerieke modellen van de atmosfeer levert informatie op over de toestand van de ozonlaag, zoals de evolutie van het ozongat in voorgaande jaren, de oppervlakte van het ozongat, het minimum van de ozonkolom, het tekort aan ozonmassa, de minimumtemperatuur en zelfs ozonvoorspellingen.
Onderzoekers gebruiken een systeem voor het wereldwijd monitoren van de atmosfeer, met een gedetailleerde weergave van de stratosferische chemie om de wederzijdse interacties tussen weer, klimaat en stratosferische ozonchemie te begrijpen. Ze houden rekening met grote bosbranden en vulkaanuitbarstingen en de verontreinigende stoffen die ze in de stratosfeer injecteren.
Door uitzonderlijke meteorologie boven de polen registreerden wetenschappers uitzonderlijke ozongaten in 2019 (zwak en kort) en 2020 (diep en lang).
